Διδασκαλία
under construction
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Ε.Α.Π.)./ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Διαχείριση Γήρανσης και Χρόνιων Νοσημάτων».
Διδασκαλία ως μέλος Σ.Ε.Π.
Μάθημα: «Αντιμετώπιση χρόνιου πόνου- Υποστήριξη του τέλους της ζωής» (Ενότητα ΓΧΝ57)
Σύγχρονες εξελίξεις στην πρόληψη, στην παροχή υπηρεσιών φροντίδας υγείας, στην υποστήριξη και στην αποκατάσταση ευπαθών ομάδων όπως τα άτομα τρίτης ηλικίας και οι χρόνιοι ασθενείς, με απώτερο στόχο την προαγωγή της υγείας και της ποιότητας ζωής των πασχόντων.
2017
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιατρική Σχολή, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός και Διοίκηση Μονάδων Υγείας», Κύκλος σπουδών «Σχεδιασμός Συστημάτων Υγείας» (Α εξαμ.). Ανάθεση έργου (διαλέξεις)
Μάθημα «Κοινωνιολογία & Ψυχολογία της Υγείας» (Επιστημονικός υπεύθυνος: Β.Παπαθανασίου)
Σειρά διαλέξεων σχετικά με την κοινωνιολογία της υγείας , της ασθένειας και του σώματος.
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (Ε.Μ.Μ.Ε.)
Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών. Κατεύθυνση: Διαχείριση Συγκρούσεων και Επικοινωνία.
(Β εξαμ.) Βιωματικά σεμινάρια στη διαπροσωπική επικοινωνία και τις συγκρούσεις.
Ανάθεση έργου.
Βιωματικό σεμινάριο «Επεξεργασίες της σύγκρουσης με τα εργαλεία της σύγχρονης τέχνης»
Τις τελευταίες δεκαετίες πολλοί εικαστικοί καλλιτέχνες και θεωρητικοί της τέχνης πραγματεύονται με το έργο τους ζητήματα κοινωνικών σχέσεων και υπογραμμίζουν είτε την ανάγκη για επανασυγκρότηση του κοινωνικού δεσμού είτε, αντίθετα, τη σημασία της ανάδειξης του κοινωνικού ανταγωνισμού και των συγκρούσεων κάθε είδους. Στις συναντήσεις μας θα εκκινήσουμε από αυτό τον επίκαιρο προβληματισμό του «κόσμου της τέχνης» αντλώντας έμπνευση από τα «εργαλεία» και τους τρόπους διαχείρισης παρόμοιων θεμάτων εκ μέρους των καλλιτεχνών με στόχο να επαναδιατυπώσουμε και να επεξεργαστούμε όψεις των συγκρούσεων που βιώνουμε καθημερινά σε διυποκειμενικό, διομαδικό, πολιτικο και κοινωνικό επίπεδο.
Διδασκαλία στα Προγράμματα βιωματικής μάθησης της Πράξης Ακαδημία Πλάτωνος. Η πολιτεία και ο πολίτης (Εκπαιδευτικά Προγράμματα για Ενήλικους Πολίτες).
Κύκλοι: 4ος /5ος/6ος/7ος.
Μάθημα « Πολιτισμός στην Καθημερινότητα»
Μάθημα «Σύγχρονα Ψυχολογικά Αδιέξοδα και οι Απαντήσεις της Φιλοσοφίας».
Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Μεταπτυχιακό Εικαστικών Τεχνών (Μ.Ε.Τ.)
Ανάθεση αυτοδύναμης διδασκαλίας (Συμβ.Π.Δ.407/80):
Μάθημα «Ανθρωπολογία και Εικαστικές Τέχνες: Ειδικά Θέματα» (Α και Γεξάμ.)
Το μάθημα προσφέρει μια εισαγωγή στη θεωρία και στη μέθοδο της κοινωνικής και πολιτισμικής ανθρωπολογίας με στόχο την εμβάθυνση σε ειδικότερα ζητήματα ανθρωπολογίας και εικαστικών τεχνών. Υιοθετώντας μια διαπολιτισμική, συγκριτική προοπτική, πραγματευόμαστε έννοιες όπως: πολιτισμός, σύμβολο, τόπος, μνήμη, ταυτότητα, ανταλλαγή, τελετουργία, επιτέλεση, φύλο, σώμα, αισθήσεις, συναισθήματα, υλικός πολιτισμός.
Μάθημα «Θέματα Εικαστικών Τεχνών από την σκοπιά των Κοινωνικών Επιστημών» (Β εξαμ.)
Το μάθημα επικεντρώνεται σε προσεγγίσεις των εικαστικών τεχνών από την σκοπιά της κοινωνικής ανθρωπολογίας, της κοινωνιολογίας και της κοινωνικής ψυχολογίας. Πιο συγκεκριμένα, αναπτύσσονται ζητήματα που σχετίζονται με τις αναπαραστάσεις, τις επιτελέσεις, την υλικότητα και την σωματικότητα, τις αισθήσεις και τα συναισθήματα. Στόχος είναι να αναδειχθούν κοινές θεματικές και διερευνήσεις που αφορούν άμεσα τις εξελίξεις στη σύγχρονη τέχνη.
Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας, Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης (Θ.ΙΣ.ΤΕ.)
Ανάθεση αυτοδύναμης διδασκαλίας (Συμβ.Π.Δ.407/80). Προπτυχιακό επίπεδο σπουδών.
Μάθημα: «Ανθρωπολογία και Σύγχρονη Τέχνη» (ΣΤ εξάμ., 2014-2015, 2016-2017)
Το μάθημα επικεντρώνεται στις σχέσεις της σύγχρονης τέχνης με την επιστήμη της κοινωνικής και πολιτισμικής ανθρωπολογίας. Δεν αντιμετωπίζουμε την τέχνη αποκλειστικά ως αντικείμενο μελέτης της ανθρωπολογίας αλλά ως δραστηριότητα παραγωγής και κριτικής του πολιτισμού που διαπλέκεται πολλαπλά με τα θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητούμενα της επιστήμης αυτής, ιδιαίτερα τα τελευταία τριάντα χρόνια. Οι διαλέξεις περιλαμβάνουν εισαγωγή στην θεωρία και μέθοδο της κοινωνικής και πολιτισμικής ανθρωπολογίας με παράλληλη σύντομη επισκόπηση των εξελίξεων στις εικαστικές τέχνες από το 1960 ως τις μέρες μας. Γίνεται αναφορά στη σημασία του «πρωτόγονου» και του «πριμιτιβισμού», καθώς και στην κριτική που ασκήθηκε σε παρόμοιες τάσεις κατά την ίδια περίοδο όπου επικρατεί το ρεύμα της πολιτισμικής κριτικής στην ανθρωπολογία. Συζητάμε την «εθνογραφική στροφή» στην τέχνη, τις καλλιτεχνικές παρεμβάσεις σε συγκεκριμένους τόπους και γενικότερα μια σειρά θεμάτων που αφορούν την καθημερινή ζωή και την παραγωγή πολιτισμού όπου οι καλλιτεχνικοί πειραματισμοί συναντούν τις ανθρωπολογικές διερευνήσεις (υλικός πολιτισμός και θεωρίες περί δράσης των πραγμάτων, σώμα, αισθήσεις και καθημερινές πρακτικές, τέχνη και πολιτική, καλλιτεχνική έρευνα, projects στην κοινότητα, σχεσιακή αισθητική, κά.). Παρουσιάζουμε και σχολιάζουμε σύγχρονα καλλιτεχνικά πρότζεκτ που χαρακτηρίζονται από αναφορές στο αρχείο ή/και την έρευνα, στον «δημόσιο» χώρο, τον ακτιβισμό, κά.
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας.
Ανάθεση αυτοδύναμης διδασκαλίας (Συμβ. Π.Δ.407/80). Προπτυχιακό επίπεδο σπουδών.
Μάθημα «Ανθρωπολογία και Τέχνη» (Χειμ. εξαμ. 2007-2008)
Η τέχνη αποτέλεσε, μέχρι πρόσφατα, μάλλον παραμελημένη θεματική για την ανθρωπολογία. Ειδικά οι εικαστικές τέχνες επανήλθαν στο προσκήνιο της ανθρωπολογικής έρευνας μόλις τις τελευταίες δεκαετίες, ιδίως μετά το ρεύμα της «πολιτισμικής κριτικής» που απέδωσε ανατρεπτική διάσταση σε αισθητικά ζητήματα. Παράλληλα, η «εθνογραφική στροφή» στην τέχνη, δηλαδή η υιοθέτηση, εκ μέρους ορισμένων καλλιτεχνών, πρακτικών και εννοιών της ανθρωπολογίας έδωσε ιδιαίτερη ώθηση στο διάλογο μεταξύ εκπροσώπων των δύο αυτών πεδίων. Σήμερα, η μελέτη των εικαστικών τεχνών από ανθρωπολογική οπτική, αλλά και ευρύτερα η κριτική διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ τέχνης και ανθρωπολογίας αποκτά ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση ευρύτερων πολιτισμικών και κοινωνικών φαινομένων.
Θα ήταν ενδιαφέρον, επομένως, να ανανεωθούν από ανθρωπολογική σκοπιά και με τη βοήθεια διεπιστημονικών αναφορών, οι τρόποι προσέγγισης και συγκριτικής διερεύνησης της σύγχρονης εικαστικής παραγωγής. Αντίστοιχα, θα μπορούσαν να διαπιστωθούν οι λόγοι της στροφής προς την ανθρωπολογία πολλών σύγχρονων αλλά και παλαιότερων καλλιτεχνών, οι τρόποι με τους οποίους χρησιμοποιούνται τα «δάνεια», καθώς και ευρύτερα οι αντιλήψεις περί «ετερότητας» που διαφαίνονται στη μοντέρνα και σύγχρονη τέχνη. Υπό την οπτική αυτή και με άξονα έννοιες όπως η «εικόνα» ή η «αναπαράσταση», που επιτρέπουν διασυνδέσεις μεταξύ διαφορετικών πεδίων των κοινωνικών επιστημών (ανθρωπολογίας, κοινωνικής ψυχολογίας, ιστορίας κλπ.), μπορούν να επανεξεταστούν θεματικές όπως ο χώρος (αναπαραστάσεις του χώρου, καλλιτεχνικές επεμβάσεις σε δημόσιους χώρους κλπ.), το σώμα και οι αισθήσεις (αναπαραστάσεις του σώματος, οι αισθήσεις μέσα από την τέχνη σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια κλπ.) ή ακόμα η τελετουργική/ θρησκευτική συνιστώσα της τέχνης (η τελετουργία ως «θέαμα», ο καλλιτέχνης–«σαμάνος», κά.). Επιπλέον, μπορούν να αναδειχθούν οι ανθρωπολογικές διαστάσεις δυτικών καλλιτεχνικών αναζητήσεων (οριενταλισμός, πριμιτιβισμός, τέχνη και μαζική κουλτούρα κά.), να διερευνηθούν περαιτέρω οι καλλιτεχνικές διαστάσεις ανθρωπολογικών πρακτικών (συγγραφική δραστηριότητα, χρήση των εικόνων, σημασία της «επιτέλεσης», κά) και να αναζητηθούν όποιες άλλες θεματικές βοηθούν στην ανάπτυξη ενός σύγχρονου διαλόγου μεταξύ τέχνης και ανθρωπολογίας στη χώρα μας.
Μάθημα «Ανθρωπολογία και Ψυχολογία» (Εαρινό εξαμ.2006-2007, 2007-2008)
Στο μάθημα προτείνεται μια γενική εισαγωγή στις σχέσεις μεταξύ Ανθρωπολογίας και Ψυχολογίας όπως διαμορφώνονται στο πλαίσιο ευρύτερων αντιλήψεων περί ατόμου και κοινωνίας, «εαυτού» και «άλλου» στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Με δεδομένο το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που παρουσιάζουν ερωτήματα γύρω από τη συγκρότηση του ατομικού υποκειμένου για τη σύγχρονη ανθρωπολογική θεωρία, η ανασκόπηση των εξελίξεων στις σχέσεις Ανθρωπολογίας και Ψυχολογίας στη γαλλική, τη βρετανική και κυρίως την αμερικανική παράδοση της ψυχολογικής ανθρωπολογίας (και της «πολιτισμικής ψυχολογίας») συνοδεύεται από την εξέταση κειμένων (των Mauss, Malinowski, Benedict, Geertz κλπ.) που είτε επικεντρώνονται στο θέμα (μέσω εννοιών όπως «άτομο», «πρόσωπο», «υποκείμενο», «εαυτός», «ταυτότητα», κλπ.) είτε το θίγουν έμμεσα στο πλαίσιο γενικότερων θεωρήσεων για την κοινωνία και τον πολιτισμό. Επισημαίνονται ορισμένα σύγχρονα πεδία έρευνας που διανοίγονται στην τομή των ενδιαφερόντων των δύο αυτών κλάδων (κυρίως όσον αφορά στο συναίσθημα, τη γνώση και το σώμα), ενώ παράλληλα, υποδεικνύονται συσχετίσεις (αλλά και διαφορές) μεταξύ επιστημονικών θεωριών (των κοινωνικών επιστημών) και θεωριών του «κοινού νου» (κοινωνικών παραστάσεων, ιδεολογιών κλπ.) σχετικά με το πώς αντιλαμβανόμαστε τον «εαυτό» και τον «άλλο» στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Στόχος του μαθήματος είναι να γίνουν εμφανείς οι πολιτισμικές και ιστορικές ορίζουσες παρόμοιων αντιλήψεων και να καταδειχτούν διαδικασίες διαρκούς αναδιαπραγμάτευσής τους, τόσο όσον αφορά στις θεωρητικές και μεθοδολογικές αναζητήσεις των ανθρωπολόγων όσο και στη διαμόρφωση της καθημερινότητας και των αυτοβιογραφικών διαδρομών του καθενός μας.
Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας (Ε.Σ.Δ.Υ.), Τομέας Κοινωνιολογίας, Μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών.
Διορισμός σε θέση Επιμελητή (Παραίτηση για προσωπικούς λόγους: 14/10/2005)
Μάθημα «Ανθρωπολογία της Υγείας» (Β εξαμ.)
Σκοπός του μαθήματος είναι να κατανοήσουν οι σπουδαστές ότι οι αντιλήψεις και συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία και την ασθένεια, και γενικότερα ο τρόπος που ερμηνεύεται το «κακό» σε κάθε κοινωνία, είναι κεντρικά χαρακτηριστικά ενός πολιτισμού και δεν μπορούν να μελετηθούν ανεξάρτητα απο αυτόν. Μελετώντας και συγκρίνοντας πεποιθήσεις και πρακτικές διαφορετικών κοινωνικών ομάδων σχετικά με το σώμα, την ασθένεια και τη θεραπεία, η Ανθρωπολογία της Υγείας βοηθά στη διερεύνηση των αλληλεξαρτήσεων μεταξύ κοινωνικοπολιτισμικών δεδομένων και βιολογικών και ψυχολογικών αλλαγών του ανθρώπινου οργανισμού. Το μάθημα αυτό προσφέρει έναν οδηγό κριτικής ανάγνωσης των ερευνών του τομέα της Ανθρωπολογίας της Υγείας, ενώ θίγει ευρύτερα το ζήτημα της σχέσης μας με τον πολιτισμικά «άλλο» μέσα από παραδείγματα που ενδιαφέρουν όσους επιθυμούν να κατανοήσουν καλύτερα αντιλήψεις, συμπεριφορές και διαδικασίες στο χώρο της Δημόσιας Υγείας στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες μας.
Στο περιεχόμενο του μαθήματος περιλαμβάνονται τα εξής: 1. Ανθρωπολογία της Υγείας: επισκόπηση του πεδίου.2. Βασικές έννοιες της Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας. 3. Ανθρωπολογία της Υγείας: διαπολιτισμική προσέγγισης της υγείας, της αρρώστιας και της θεραπείας. 4. «Εντόπιες θεωρίες» για την υγεία και την αρρώστια, «κοινωνικές αναπαραστάσεις» και ερμηνεία του «κακού». 5. Στοιχεία Ανθρωπολογίας του σώματος.6. Φύλο, μητρότητα και νέες τεχνολογίες αναπαραγωγής. 7. Η ασθένεια στην παιδική ηλικία. 8. Η εθνογραφία της χρόνιας ασθένειας. 9. Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία: το παράδειγμα των διατροφικών διαταραχών. 10. Ψυχική υγεία, «στίγμα» και πολιτισμικές διαφορές. 11. «Φάρμακα» και «τοξικές ουσίες», «φυσιολογική» και «παρεκκλίνουσα» συμπεριφορά; Οι «εξαρτήσεις». 12.΄Οψεις κοινωνικών αναπαραστάσεων της υγείας/ασθένειας στον πολιτισμό μας («Εικόνες» της υγείας/ασθένειας στην τέχνη, στα ΜΜΕ, στην καθημερινή ζωή). 13. Ανθρωπολογία της Υγείας και Δημόσια Υγεία: προκλήσεις και προοπτικές για μια κριτική Ανθρωπολογία της Υγείας. (Το περιεχόμενο του μαθήματος αναδιαμορφώνεται κάθε χρόνο, καλούνται εξωτερικοί ομιλητές κλπ. Οι σπουδαστές αναλαμβάνουν εργασίες και περνούν από προφορικές εξετάσεις.)
Μάθημα «Κοινωνικοί και πολιτιστικοί καθορισμοί της υγείας και της αρρώστιας» (Α εξαμ.)
Σκοπός του μαθήματος είναι μια πρώτη προσέγγιση με τις κοινωνικές επιστήμες στο χώρο της Υγείας. Κυριότερος στόχος είναι να γνωρίσει ο σπουδαστής έννοιες και να αποκτήσει γνώσεις που θα τον βοηθήσουν να κατανοεί την κοινωνιολογική πλευρά των γεγονότων και φαινομένων στο χώρο της υγείας.
Στο περιεχόμενο του μαθήματος περιλαμβάνονται τα εξής: 1.Κοινωνιολογία της Υγείας: έννοιες και προοπτικές. 2. Οι έννοιες του «πολιτισμού» και του «πολιτιστικού μορφώματος» στην προσέγγιση της υγείας/ αρρώστιας. 3. Ανθρωπολογία της Υγείας: θέματα, προσανατολισμοί. 4. Οι ασθένειες και οι αναπαραστάσεις τους στην κοινωνική ιστορία: από την εποχή των επιδημιών στις σύγχρονες ασθένειες. 5. Ομάδες και θεσμοί στο χώρο της Υγείας. 6. Κοινωνικές αναπαραστάσεις της υγείας/ ασθένειας: κοινωνικό φύλο και αναπαραγωγική υγεία. 7. Ψυχολογία της Υγείας: βασικές έννοιες, γνωστικές περιοχές. 8. Οι σχέσεις ιατρού/ασθενή. Ένα παράδειγμα διεπιστημονικής προσέγγισης. 9. Εφαρμογή των Κοινωνικών Επιστημών στο χώρο της Δημόσιας Υγείας. 10. Κοινωνικές ανισότητες, κοινωνικός αποκλεισμός και υγεία: μια πρώτη κοινωνιολογική θεώρηση. 11. Μετανάστες και Υγεία- Πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. 12. Παραστάσεις και λόγοι περί της υγείας/ασθένειας. 13. Προκλήσεις και προοπτικές στο χώρο της Νέας Δημόσιας Υγείας.
Το μάθημα γίνεται με τη συνεργασία όλων των μελών του Τομέα Κοινωνιολογίας της ΕΣΔΥ υπό την εποπτεία του καθ. Δ.Αγραφιώτη. ΄Εχει στόχο την εισαγωγή στα υπόλοιπα μαθήματα του τομέα. Το περιεχόμενο αναδιαμορφώνεται κάθε χρόνο, καλούνται εξωτερικοί ομιλητές, κλπ.. Τρόπος αξιολόγησης: Γραπτές εξετάσεις.
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (Ε.Μ.Μ.Ε.)
Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Επικοινωνία και τα Μ.Μ.Ε., κατεύθυνση: Πολιτισμικές Σπουδές και Ανθρώπινη Επικοινωνία (Π.Σ.Α.Ε.). (Εαρινό εξάμ.).
Ανάθεση αυτοδύναμης διδασκαλίας (Συμβ.Π.Δ.407/80)
Μάθημα «Μη λεκτική επικοινωνία και σωματικότητα»
Στο μάθημα υπογραμμίζεται η σημασία της σωματικής διάστασης της επικοινωνίας στο πλαίσιο των πολιτισμικών σπουδών. Τα κεντρικά ερωτήματα και η βασική βιβλιογραφία του μαθήματος υπηρετούν μια διεπιστημονική προοπτική.
Το μάθημα οργανώνεται σε δύο επίπεδα: επιχειρείται κατ’αρχάς η συγκρότηση κοινής βάσης αναφορών στο ζήτημα της σωματικότητας για τους φοιτητές που προέρχονται από διαφορετικές κατευθύνσεις. Αναφερόμαστε σε ανθρωπολογικές και ιστορικές προσεγγίσεις και σε έρευνες στους τομείς της Ψυχολογίας, Ψυχανάλυσης, Κοινωνικής Ψυχολογίας σχετικά με το σώμα. Στη συνέχεια, δίνεται η δυνατότητα εμβάθυνσης σε έννοιες όπως «σωματοποίηση»(embodiment), μη λεκτική επικοινωνία (nonverbal communication), και τομείς ερευνών που αφορούν τις αισθήσεις και τα συναισθήματα, το φύλο, την σεξουαλικότητα και την μητρότητα, την υγεία, την ασθένεια και τον θάνατο, όπως και τις αναπαραστάσεις και πρακτικές της καθημερινής ζωής.
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
Ανάθεση αυτοδύναμης διδασκαλίας (Συμβ. Π.Δ. 407/80). Προπτυχιακό επίπεδο σπουδών.
Μάθημα «Ανθρωπολογία του σώματος» (Χειμ. εξαμ. 2000-2001, 2001-2002)
Σήμερα, το σώμα αναδεικνύεται ως βασικό πεδίο πολιτικής και πολιτισμικής δράσης στις δυτικές κοινωνίες. Οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι είναι από τους πρώτους που έφεραν στην επιφάνεια τη σωματική διάσταση των κοινωνικών σχέσεων και έδειξαν, σε διάφορες περιπτώσεις, ποιός είναι ο ρόλος του σώματος στον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται η καθημερινότητα και δημιουργούνται εικόνες του εαυτού, του άλλου και του κόσμου στις διάφορες κοινωνίες του πλανήτη. Με τη βοήθειά τους, αντιλαμβανόμαστε τη σημασία των συγκεκριμένων, προσδιορισμένων στο χώρο και στο χρόνο, ζωντανών κοινωνικών δεσμών μεταξύ «ενσώματων» και όχι αφηρημένων υποκειμένων. Το μάθημα οργανώνεται σε τέσσερεις ενότητες: α. Σώμα και κοινωνία, β. Φύλο, σεξουαλικότητα, αναπαραγωγή, γ. Σώμα, κοινωνικές σχέσεις και πρακτικές της καθημερινής ζωής, δ. Ασθένεια, γηρατειά, θάνατος
Σεμινάριο «Πρόσωπο, άτομο και νέες μορφές υποκειμενικότητας στην πόλη» (Εαρ. εξαμ.2000-2001)
Από το «προσωπείο» και την έννοια του «προσώπου», βασική κατηγορία της κοινωνικής σκέψης (όπως την παρουσιάζει ο Mauss) ως το «άτομο», κάτοικο της μεγαλούπολης (όπως το περιγράφει ο Simmel), παράγωγο της ιδεολογίας τού «ατομικισμού», και το «κοινωνικό υποκείμενο» που δρα αναπτύσσοντας στρατηγικές στην κοινωνική σκηνή, εμπλεγμένο σε μια πολύπλοκη διαδικασία κατασκευής ταυτοτήτων μέσα στο εξ ίσου πολυσύνθετο περιβάλλον της σύγχρονης πόλης, οι αποκλίσεις είναι πολλές. Διαφορετικές είναι και οι θεωρητικές προσεγγίσεις, που προέρχονται κυρίως από τον χώρο της κοινωνικής και πολιτισμικής ανθρωπολογίας, αλλά και από αυτόν της κοινωνιολογίας ή της ιστορίας. Ωστόσο, διαπιστώνεται πρόσφατα μια σύγκλιση ενδιαφερόντων γύρω από τους όρους αυτούς, σύμφυτη με το ερώτημα της νεωτερικότητας, που τροφοδοτείται από την άνοδο των νέων κοινωνικών κινημάτων (φεμινιστικών, οικολογικών, κλπ.) και προσανατολίζεται κατά κύριο λόγο προς την αναζήτηση νέων μορφών υποκειμενικότητας. Εμπειρικά, ο χώρος της πόλης, ο χρόνος της αυτοβιογραφικής αφήγησης, καθώς και η προσφυγή στην εικόνα (με την εικαστική σημασία του όρου) αποτελούν πρόσφορα πεδία έρευνας.
Σεμινάριο «Σύγχρονες αναπαραστάσεις του θανάτου» (Χειμ. εξαμ.2001-2002)
Ο θάνατος, γεγονός με καθολική εμβέλεια, αντιμετωπίζεται διαφορετικά από κάθε πολιτισμό μέσα στην ιστορία. Η μελέτη των αναπαραστάσεων του θανάτου και των τελετουργιών που τον συνοδεύουν δίνει πρόσβαση στην «κοσμοθεώρηση» μιας κοινωνίας και στις σχέσεις της με τη φύση. Ειδικά στις δυτικές κοινωνίες, σήμερα που η νεότητα και η υγεία αποτελούν κεντρικές αξίες, ο θάνατος φαίνεται να τελεί «υπό απαγόρευση». Στο σεμινάριο παρουσιάζονται ορισμένες πλευρές της προβληματικής γύρω από το θάνατο από κοινωνιοανθρωπολογική και ιστορική σκοπιά. Το ζήτημα του θανάτου σχετίζεται άμεσα τόσο με τις αναπαραστάσεις του σώματος όσο και με αυτές της ασθένειας, ανακινώντας ερωτήματα ατομικής και κοινωνικής ταυτότητας. Στόχος είναι η ευαισθητοποίηση γύρω από τις σύγχρονες εκφάνσεις του θανάτου, μέσα από τη διερεύνηση πρακτικών σχετικών με την ασθένεια, την ταφή και το πένθος.
Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών
Ανάθεση αυτοδύναμης διδασκαλίας (Συμβ. Π.Δ. 407/80). Προπτυχιακό επίπεδο σπουδών.
Μάθημα «Κοινωνικές αναπαραστάσεις: εννοιολογήσεις, μέθοδοι και πρακτικές στις κοινωνικές επιστήμες Ι, ΙΙ» (Εαρ. εξαμ. 2000-2001, Χειμ.εξαμ. 2001-2002)
Ο Serge Moscovici προτείνει την έννοια της «κοινωνικής αναπαράστασης» στη θέση των «συλλογικών αναπαραστάσεων» του Durkheim, δίνοντας έμφαση σε φαινόμενα επικοινωνίας μέσα σε συνθήκες συνεχούς μεταβολής που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Η πολύπλοκη έννοια της «κοινωνικής αναπαράστασης» που επικεντρώνεται στη διαρκή αλληλεπίδραση του ατόμου και της κοινωνίας μπορεί άραγε να προαγάγει, σήμερα, μια συνολικότερη νέα αντίληψη για την κοινωνική ψυχολογία ως «ανθρωπολογία της μοντέρνας κουλτούρας» όπως θα ήθελε ο εισηγητής της; Το βέβαιο πάντως είναι ότι συγκεντρώνει το ενδιαφέρον πολλών κοινωνικών ψυχολόγων, ενώ τείνει να αποκτήσει κεντρική θέση και σε άλλες κοινωνικές επιστήμες (ανθρωπολογία, ιστορία, κοινωνιολογία, κλπ.). Οι έρευνες πληθαίνουν σε διάφορους τομείς ( διάδοση επιστημονικών θεωριών, διδακτική των επιστημών, εκπαίδευση, υγεία, πολιτική, περιβάλλον, μειονότητες, κλπ.) ενώ παράλληλα ποικίλλουν οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις (συνεντεύξεις, συμμετοχική παρατήρηση, πείραμα, κλπ.). Εξετάζοντας τις κοινωνικές αναπαραστάσεις ως μορφές γνώσης, οι οποίες διαμορφώνονται κοινωνικά και επηρεάζουν τις συμπεριφορές ατόμων και ομάδων μετέχοντας στην κατασκευή μιας κοινής πραγματικότητας, πραγματευόμαστε ζητήματα νοοτροπιών, ιδεολογίας, μνήμης, «κοινής λογικής» και πρακτικών διαχείρισης της καθημερινής ζωής στη νεωτερικότητα.
Μάθημα «Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία Ι, ΙΙ» (Εαρ. εξαμ.2001-2002, Χειμ. εξαμ. 2002-2003)
Η κοινωνική ψυχολογία ως αυτόνομη επιστήμη, μελετά την πολύπλοκη σχέση ατόμου-κοινωνίας αναδεικνύοντας ως αντικείμενό της, σύμφωνα με τον Serge Moscovici, όλες εκείνες τις πολιτισμικές διαδικασίες μέσω των οποίων, σε μια δεδομένη κοινωνία, οργανώνονται οι γνώσεις, δομούνται οι διατομικές και διομαδικές σχέσεις καθώς και οι σχέσεις των ατόμων με το περιβάλλον τους και κατασκευάζεται μια κοινή κοινωνική πραγματικότητα. Στάσεις, γνώμες, στερεότυπα, νόρμες, κοινωνική επιρροή και σύγκρουση, επικοινωνία, κοινωνικές αναπαραστάσεις εμφανίζονται κάτω από το βλέμμα του κοινωνικού ψυχολόγου ως φαινόμενα «διαμεσολάβησης» όχι μεταξύ δύο όρων (όπως τα αντιμετωπίζουν ο ψυχολόγος ή ο κοινωνιολόγος) αλλά τριών: ενός ατομικού υποκειμένου (ego), ενός κοινωνικού υποκειμένου (alter) και ενός «αντικειμένου». Η ιδιαιτερότητα της κοινωνιοψυχολογικής οπτικής, ωστόσο, δεν είναι αποκλειστικά ζήτημα θεωρητικής προσέγγισης αλλά και ερευνητικής πρακτικής, στην οποία δίνεται έμφαση στο πλαίσιο του μαθήματος.
Σεμινάριο «Σύγχρονες εκφάνσεις της ατομικής ταυτότητας» (Εαρ.εξαμ.2000-2001)
Στο πλαίσιο του σεμιναρίου επιχειρούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τι σημαίνει «ατομική ταυτότητα» σήμερα. Ενδιαφερόμαστε να διερευνήσουμε τόσο τις θέσεις και τα ερωτήματα των «ειδικών» (ανθρωπολόγων, κοινωνιολόγων, κοινωνικών ψυχολόγων, ψυχολόγων κλπ.), όσο και τις αναπαραστάσεις και τα βιώματα των ανθρώπων γύρω μας, της δικής μας κοινωνικής πραγματικότητας. Στόχος μας, ειδικότερα, είναι να μελετήσουμε τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζεται η κατασκευή ταυτότητας και διαμορφώνεται το βίωμα της υποκειμενικότητας από παράγοντες σχετικούς με το χώρο, το χρόνο και τις κοινωνικές σχέσεις όπως αυτές διαμορφώνονται στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Θίγονται τα εξής ζητήματα: α. «Πρόσωπο» και «άτομο». «Προσωπικότητα», «ταυτότητα» και πολιτισμός – β. «Εκπολιτισμός» και «αυτοκαταναγκασμός», υποκείμενο και εξουσία- γ. «Εξατομίκευση» και νεωτερικότητα – δ.Αλληλόδραση και συγκρότηση ταυτοτήτων – ε. Υποκείμενο του «ασυνειδήτου» και σεξουαλικότητα.
Σεμινάριο «Aφηγήσεις ζωής: η υποκειμενική διάσταση» (Χειμ. εξαμ.2001-2002)
Η μέθοδος των αφηγήσεων ζωής προάγει ένα ιδιαίτερο «ύφος» διερεύνησης και κατανόησης των ανθρώπινων εμπειριών που φάνηκε να κυριαρχεί στην κοινωνιολογία στις αρχές του 20ου αιώνα με τη σχολή του Σικάγο, αλλά τείνει να παραγνωριστεί σήμερα χάριν περισσότερο «αντικειμενικών» επιστημονικών μεθόδων. Μέσα από την προσωπική αφήγηση η καθημερινότητα χάνει την αποσπασματικότητά της και συγκροτείται σε ατομική «διαδρομή», ταυτόχρονα μνήμη και σχέδιο ζωής, όπου το μοναδικό διαφωτίζει το γενικό και αντίστροφα. ΄Ετσι, η μέθοδος αυτή επιτρέπει να τεθούν με συγκεκριμένους όρους επίκαιρα ζητήματα σχετικά με την υποκειμενική διάσταση της κοινωνικής ζωής, οδηγεί σε μια ανανεωμένη προσέγγιση του «ψυχολογικού» παράγοντα στις κοινωνικές επιστήμες και συνιστά πρόκληση για όσους κοινωνικούς επιστήμονες θέλουν να ασχοληθούν με την ποιοτική έρευνα.
Σεμινάριο «Κοινωνικές Αναπαραστάσεις και Ψυχανάλυση» (Εαρ. εξαμ.2001-2002)
Η στροφή προς την ψυχανάλυση χαρακτηρίζει ένα ρεύμα ερευνών γύρω από τις «κοινωνικές αναπαραστάσεις» (R.Kaes, D.Anjieu, κ.ά.), ενώ και η ίδια η επανεισαγωγή της έννοιας της «κοινωνικής αναπαράστασης» στην κοινωνική ψυχολογία συνδέθηκε άμεσα με την επιστήμη της ψυχανάλυσης και τη διάδοσή της (Moscovici, 1961). Οι κοινωνιοψυχολογικές προεκτάσεις της ψυχανάλυσης έχουν συζητηθεί εκτενώς και η επιρροή της φροϋδικής μεταψυχολογίας διαφαίνεται σε πολλούς τομείς των κοινωνικών επιστημών, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική. Επιπλέον, ο όρος «αναπαράσταση» (ή «παράσταση») είναι θεμελιώδους σημασίας για τη διάκριση μεταξύ προσυνειδητού-συνειδητού και ασυνειδήτου συστήματος, σύμφωνα με τον Freud. Δεδομένου ότι το πεδίο διερεύνησης των σχέσεων μεταξύ των δύο εννοιών είναι εξαιρετικά ευρύ, στο σεμινάριο αυτό περιοριζόμαστε σε μια εισαγωγική πραγμάτευση των εξής ζητημάτων: α. Οι δύο θεματικοί άξονες: Κοινωνικές αναπαραστάσεις (από τον Durkheim στο Moscovici). Η εικόνα της ψυχανάλυσης στη γαλλική κοινωνία. / Η αναπαράσταση στο Freud. Σύντομη παρουσίαση της «φροϋδικής θεωρίας του πολιτισμού» – β. Διερεύνηση «κομβικών» σημείων (σε τέσσερα επίπεδα ανάλυσης): Το ζήτημα της «ιδεολογίας»/ Ομάδα και παραγωγή κοινωνικών αναπαραστάσεων/«Μεταβατικό αντικείμενο» και δημιουργικότητα/«Δρων κοινωνικό υποκείμενο», μνήμη και «ασυνείδητο»: Ερωτήματα.
Σεμινάριο «Το Δώρο: Κοινωνιοψυχολογική προσέγγιση» (Χειμ. εξαμ. 2002-2003)
Το «δώρο» είναι ενα πολυσύνθετο φαινόμενο, το οποίο μπορεί να μελετηθεί από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Αφορά όχι μόνο ό,τι κοινά αντιλαμβανόμαστε ως αυθόρμητη προσφορά («δωρεάν») αντικειμένου ή υπηρεσίας από τον ένα στον άλλο φίλο, συγγενή κλπ., αλλά ευρύτερα στην επικοινωνία των κοινωνικών ομάδων, στο πλέγμα ανταλλαγών που συνδέει τους ανθρώπους μεταξύ τους. Ανθρωπολόγοι, οικονομολόγοι και άλλοι επιστήμονες έχουν ασχοληθεί εκτενώς με το ζήτημα, ωστόσο η κοινωνιοψυχολογική προσέγγιση βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα. Η ανταλλαγή δώρων είναι μια καθημερινή πρακτική που όλοι γνωρίζουμε, ενώ αγνοούμε, ενδεχομένως, την πολυδιάστατη φύση της. Συνιστά, λοιπόν, ένα από τα καταλληλότερα παραδείγματα για να κατανοήσουμε καλύτερα πώς συνδέεται η καθημερινή μας ζωή με τα μοντέλα επιστημονικής επεξήγησής της. Επιπλέον, το θέμα αποκτά σήμερα ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον για τους κοινωνικούς ψυχολόγους, οι οποίοι ασχολούνται ειδικότερα με τις γνωστικές και συναισθηματικές όψεις του φαινομένου καθώς και με τις εικόνες του «εαυτού» και του «άλλου» που διαμορφώνονται μέσα από αυτή την ανταλλαγή.
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Ψυχολογίας.
Ανάθεση αυτοδύναμης διδασκαλίας (Συμβ. Π.Δ. 407/80). Προπτυχιακό επίπεδο σπουδών.
Μάθημα «Κοινωνική και πολιτισμική ανθρωπολογία» ΙΙ.
Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή στις βασικές θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές της Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας ώστε να αναδειχθούν η συνέχεια αλλά και οι τομές σε μια ορισμένη κατεύθυνση των ερευνών- κυρίως μέσα από κείμενα Γάλλων ανθρωπολόγων- καθώς η ανθρωπολογική σκέψη και πρακτική έρχεται αντιμέτωπη με τα προβλήματα που παρουσιάζουν οι σύγχρονες κοινωνίες. Η επιλογή των κειμένων που πραγματευόμαστε στο μάθημα στοχεύει, επίσης, στην παρουσίαση βασικών εννοιολογικών εργαλείων που χρησιμοποιούνται από διαφορετικούς κλάδους της Ανθρωπολογίας και επιτρέπουν την προσέγγιση των κοινωνικών φαινομένων από διαφορετικές οπτικές γωνίες (δηλαδή, τόσο από την άποψη της οικονομίας ή της πολιτικής, όσο και από την άποψη των θρησκευτικών και γενικότερα των συμβολικών συστημάτων). Επιπλέον, επιχειρούμε να αναζητήσουμε νήματα που συνδέουν, σήμερα, τους προβληματισμούς των ανθρωπολόγων με αυτούς των ψυχολόγων. Οι θεωρητικές γνώσεις που μπορεί να προσφέρει η ανθρωπολογία οφείλουν να συνδυαστούν με την εμπειρία της έρευνας (κατά το παράδειγμα των εθνολόγων), ώστε να επιτρέψουν μια διαφορετική προσέγγιση του οικείου περιβάλλοντος, μέσα από τα άμεσα, προσωπικά βιώματα του καθενός..
Μάθημα «Ανθρωπολογία του σώματος Ι και ΙΙ» (συνδιδασκαλία, Μ.Ιωσηφίδου).
Η προβληματική που αναπτύσσεται και στα δύο εξάμηνα είναι αυτή των σχέσεων μεταξύ σώματος και ταυτότητας (κοινωνικής και ατομικής). Επιχειρούμε να πραγματευτούμε το ερώτημα: πώς μετέχουν η αντίληψη και το βίωμα του σώματος (ατομικό και κοινωνικό) στον τρόπο με τον οποίο συγκροτείται σήμερα η υποκειμενικότητα.
Στο μάθημα «Ανθρωπολογία του σώματος Ι» διερευνώνται τα όρια του σώματος. Εκκινώντας από την παρουσίαση βασικών κειμένων -εργαλείων μιας ανθρωπολογικής και κοινωνιολογικής οπτικής- επιχειρούμε να κατανοήσουμε πώς αναπαρίσταται και βιώνεται το σώμα σε διάφορες κοινωνίες, ποιο είναι το «άλλο» σε σχέση με το οποίο ορίζεται. Αν ο δυισμός σώμα/ψυχή αποτελεί, κατά κύριο λόγο, τη διάκριση βάσει της οποίας σκεφτόμαστε και βιώνουμε το σώμα στη Δύση, ποιες είναι οι μορφές που παίρνει ο δυισμός αυτός στην πορεία μιας ζωής καθώς μετέχει στον προσδιορισμό της κοινωνικής και της ατομικής ταυτότητας;
Στο μάθημα «Ανθρωπολογία του σώματος ΙΙ» επιχειρείται η λεπτομερέστερη διερεύνηση της σωματικής διάστασης της καθημερινής ζωής, του «υλικού πολιτισμού». Εξετάζονται πρακτικές της καθημερινότητας που εξασφαλίζουν την αναπαραγωγή-οργάνωση της ζωής, τρόποι με τους οποίους το ίδιο το σώμα γίνεται σύμβολο-εργαλείο των κοινωνικών σχέσεων και «σωματοποιούνται» οι κοινωνικές σχέσεις. Επιχειρούμε, εντέλει, να διευρύνουμε την προβληματική αυτή λαμβάνοντας υπόψη μας, αφ’ενός, τις σχέσεις εξουσίας και την ιστορία των σχέσεων αυτών μέσα σ’ έναν πολιτισμό και, αφ’ετέρου, τις σχέσεις του υποκειμένου με τον ΄Αλλο μέσα από την ιστορία του σώματός του (κυρίως από ψυχαναλυτική σκοπιά).